De Fibula van Wijnaldum
Archeologie blog metaal Middeleeuwen
Wat is het: mantelspeld
Waar gevonden: rondom Wijnaldum
Materiaal: goud met almandijn
Datering: ongeveer 625 na Christus
Te bekijken: ja, in het Fries Museum
Fotomateriaal: eigendom van Fries Museum, Leeuwarden; Collectie Provincie Fryslân. Fotograaf M. Kooistra
Disc-on-bow fibula
Het meest indrukwekkende exemplaar van Friese fibulae in Friese stijl twee is de Fibula van Wijnaldum (Nicolay 2017, 505). Het betreft een zogenaamde disc-on-bow fibula, dit is een fibula die bestaat uit een hoofdplaat en een voetplaat die is verbonden met een boogvormige plaat. Op de boogvormige plaat zit een schijf bevestigd als decoratief element (Schoneveld & Zijlstra 1999, 192).
Tussen 1953 en 1993 zijn tientallen fragmenten van deze kapot geploegde fibula gevonden waardoor deze goed gereconstrueerd kon worden. De fibula heeft een zilveren kern en is bedekt met blikgoud. Aan de achterzijde van de zijn het scharnier van de naald en een van de twee vogelkopjes die naast de naald waren geplaatst bewaard. Hoewel het sieraad vaak later wordt gedateerd kan op stilistische gronden een productiedatum van rond 600 worden vastgesteld (Nicolay 2006, 42-43).
Decoratie
Alhoewel de fibula van Wijnaldum in meerdere stukken is gebroken door ploegwerkzaamheden is deze gereconstrueerd en heeft de lengte van 17 cm. De fibula is geïnspireerd op Frankische juwelen en de hoofd- en voetplaat is volledig ingelegd met almandijn. De boog is gedecoreerd met een filigraan motief en de schijf ontbreekt (Nicolay 2017, 505). Het is mogelijk dat de schijf is hergebruikt voor een andere fibula (Nijboer & van Reekum 1999,214). De individuele motieven zijn moeilijk te onderscheiden door de complexe cloisonne motieven maar toch vertoond de hoofdplaat een menselijke hoofd tussen 2 dierfiguren (Nicolay 2017, 505). Op de voetplaat staan twee reptielen afgebeeld die over hun schouder kijken en verweven zijn aan hun uiteinden. De reptielen lijken de contouren te vormen van een bebaarde man. (Nicolay 2015, 88).
Odin
De bebaarde figuur op die is afgebeeld tussen twee dierfiguren is naar alle waarschijnlijkheid de god Odin. Vergelijkbare afbeeldingen zijn terug te vinden op de bekende gouden Gallehus hoorns uit Denemarken (Olsen 2006, 492). Op basis van grafvondsten uit Engeland en Denemarken is vastgesteld dat bracteaten en disc-on-bow fibulae representatief zijn voor vrouwen met een hoge sociale rang. (Olsen 2006, 494). De iconografie van de bracteaten en de disc-on-bow fibulae refereren naar de krachten van Odin en hierdoor is aannemelijk dat deze de functie van ritueel amulet hadden (Olsen 2006, 495-496).
De vrouwen die deze bijzondere fibulae droegen hadden een ere positie als priesteres in de Odin cult en beoefende herbalistische wijsheid en combineerden dat met magie. De fibulae tonen aan dat symboliek belangrijk was in de vroegmiddeleeuwse samenleving en dat vrouwen een belangrijke rol hadden binnen het heidense geloof. Al deze overtuigingen komen tot uitdrukking in de disc-on-bow fibulae (Olsen 2006, 479).
Gebruikte bronnen
Nicolay, J.A.W. 2006, Een koninklijk machtscentrum in vroegmiddeleeuws Friesland? De interpretatie van goudvondsten uit de late zesde en vroege zevende eeuw na Chr. in: De Vrije Fries 86, 33-94.
Nicolay, J.A.W. 2015, The splendour of power. Early medieval kingship and the use of gold and silver in the southern North Sea area. (5th to 7th century AD). Barkhuis Publishing and University of Groningen Library Groningen.
Nicolay, J.A.W. 2017, Odin in Friesland. Scandinavian influences in the southern North Sea area during the Migration and Early Merovingian periods. Interaction without borders. Exemplary archaeological research at the beginning of the 21th century. Eriksen, B.V., Abegg-Wigg A., Bleile, R. and Ickerodt, U., 2017. Schleswig. Band 1, Volume 1. P499-514.
Nijboer, A.J. & J.E. van Reekum, 1999: Scientific analysis of the gold disc-on-bow brooch. In: J.C. Besteman, J.M. Bos, D.A. Gerrets, H.A. Heidinga & J. de Koning (eds), The excavations at Wijnaldum. Rotterdam/Brookfield (Reports on Frisia in Roman and Medieval times 1), 203-215.
Schoneveld, J. & J. Zijlstra, 1999: The Wijnaldum brooch. In: J.C. Besteman, J.M. Bos, D.A. Gerrets, H.A. Heidinga & J. de Koning (eds), The excavations at Wijnaldum. Rotterdam/Brookfield (Reports on Frisia in Roman and Medieval times 1), 191-202.
