Speelsteen

Dronrijp Aardewerk Archeologie blog Publiek

Wat is het: Speelsteen

Waar gevonden: Dronrijp- Schatzenburg

Materiaal: Terpaardewerk

Datering: Late IJzertijd – Romeinse tijd

Te bekijken: Deze vondst wordt op dit moment onderzocht en is nog niet tentoongesteld.

Foto: De weergegeven schaalbalk is 5 cm lang. Op deze foto is zowel de voor- (links) als de achterzijde (rechts) van de speelsteen afgebeeld. Fotograaf: B.J. Mooij.

Extra informatie: De gefotografeerde speelsteen is gevonden op een terp ten noorden van Dronrijp. De speelsteen is gemaakt van een scherf terpaardewerk.

“Soldaten of rovers”
Tijdens opgravingen worden regelmatig ronde speelstenen gevonden die zijn gemaakt van scherven. Er wordt verondersteld dat deze schijven dezelfde functie hadden als de speelschijfjes uit gebieden die tot het Romeinse rijk hebben behoord. De Romeinse schijven zijn vaak zwart of wit van kleur en hebben een doorsnede van 1 à 2 cm. In historische bronnen worden de speelstenen latrunculi genoemd dat letterlijk vertaald “soldaten of rovers” betekent. In de Mediterrane wereld werden de stenen gebruikt voor verschillende typen spellen, soms in combinatie met een benen dobbelsteen of een stenen speelbord. Dergelijke speelborden zijn alleen nog niet terug gevonden in Nederland (Calkoen 1960; Van Lith 1977; 1978/1979; Waasdorp 1999, 149-150).

Veel ‘Friese’ speelstenen
Na vele jaren van opgraven zijn er legio speelstenen gevonden in de drie noordelijke provincies. Het archeologische depot in Nuis heeft momenteel 977 speelstenen uit Friesland, Groningen en Drenthe in zijn collectie. In het grafiekje is een overzicht gegeven van het aantal speelstenen per provincie. De speelstenen zijn over het algemeen gemaakt van lokaal gemaakt aardewerk. Er zijn ook exemplaren bekend van andere materialen: er zijn onder andere speelstenen gevonden die gemaakt zijn van bot, leisteen, glas en Terra Sigillata. Driekwart van de speelstenen uit de Noordelijke provincies is gedateerd tussen de Late IJzertijd (250-12 v. Chr.) en de Romeinse tijd (12 v Chr.- 450 n. Chr.).

Gebruikte bronnen

Calkoen, H.J., 1960: Over speelschijfjes en antieke spelen. Westerheem 9. P.23-43.

Van Lith, S.M.E. 1977: Romisch Glas aus Velsen. Oudheidkundige Mededelingen van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden 58, p. 1-62.

Van Lith, S.M.E. 1978/1979; Romisch Glas aus Valkenburg Z.H.. Oudheidkundige Mededelingen van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden 58, p. 1-150.

Waasdorp, J.A., 1999: Van Romeinse soldaten en Canefaten. Gebruiksvoorwerpen van de Scheveningse weg. Den Haag. p. 149-150.

(Statistieke gegevens van de speelstenen verkregen via: http://www.nadnuis.nl/#71847926-7d33-4da7-8888-5e936aacf479, bezocht op 09-05-2018)